روابط تجاری — اقتصادی ایران با کشورهای اروپایی در زمان اجرای برجام و پیشرفت آتی تجارت و سرمایه گذاری کشورهای اروپایی در ایران چه مراحلی را پشت سر خواهد گذاشت؟ شرکت های اروپایی در گیرودار مطالعه، نظارت و تحلیل، بررسی و ارزیابی وضعیت کنونی اقتصاد ایران هستند.
شرکت های اروپایی که پس از لغو تحریم ها به بازار ایران هجوم آوردند و قراردادهای زیادی در رشته های مختلف اقتصاد ایران به امضا رساندند با یک حرکت ناخوشایند رئیس جمهور آمریکا بر سر دوراهی « ماندن یا رفتن» قرار گرفته اند. تنها کاری که شرکت های اروپایی هم اکنون در رابطه با ایران به انجام می رسانند — مطالعه وضعیت، نظارت بر روند تغییرات، تحلیل، بررسی و ارزیابی وضعیت موجود پس از خروج آمریکا از برجام و احتمالا برقراری تحریم های جدید از سوی ایالات متحده است.
شرکت های اروپایی سعی می کنند مواضع خود را هماهنگ سازند و از اظهارات تند پرهیز کنند. برای اکثر شرکت ها، فعالیت در ایران نمی تواند دلیلی برای زورآزمایی با آمریکا تلقی شود.
اما در این جا آنچه مهم است استقلال در عمل و تصمیمگیری است. آیا باید در مقابل (آمریکا) کشوری سر خم کرد که وقتی دچار تردید می شود حتی جنگ راه می اندازد تا باصطلاح حاکمیت قانون را به دیگر کشورها یاد آوری کند، حاکمیت قوانینی که رعایت تعهدات به توافق رسیده نیز جزئی از آن است و یا باید با حمایت از این ارزش ها در مقابل شانتاژ آشکار مقاومت کرد؟ در بدترین وضعیت شرکتی که دست به چنین مقاومتی بزند با ضرر مالی مواجه خواهد شد. این یک تصمیم ساده برای شرکت های اروپایی نخواهد بود، از اینرو آن ها از موضع محتاطانه و بی شتاب پیروی می کنند.
به عنوان مثال، شرکت خودروسازی فولکس واگن با وجود اینکه از منافع قابل توجهی در آمریکا برخوردار است و نمی خواهد آن را از دست بدهد اما امید زیادی نیز به بازار ایران بسته است. در سال 2017 شرکت فولکس واگن صادرات خودرو به ایران را آغاز کرد.
این شرکت هم اکنون به نظارت و مطالعه اوضاع و پیشرفت عوامل سیاسی و اقتصادی در این منطقه می پردازد. شرکت خودروسازی فولکس واگن تمام قوانین موجود ملی و بین المللی در باره صادرات را رعایت می کند.
شرکت «بایر» از سال 1880 میلادی محصولات خود را در بازار ایران به فروش می رساند. این شرکت در حال ارزیابی عواقب بالقوه کوتاه مدت و میان مدت تغییرات تجاری در ایران است. شرکت «بایر» دارو، آفت کش و حشره کش به ایران صادر می کند. به گفته ریاست شرکت، «بایر» موازین همکاری با ایران را رعایت خواهد کرد.
یک شرکت دیگر اروپایی که تاریخ همکاری تجاری آن با ایران از سال 1959 آغاز شده است، شرکت «باسف» است که کارخانه تولید «پلی اورتان» را در شمال —غرب تهران راه اندازی کرده است.
شرکت «باسف» نیز به بررسی و آنالیز اوضاع شکل گرفته می پردازد ولی مطابق با تمام قوانین بین المللی عمل خواهد کرد.
روی هم رفته شرکت های اروپایی خوشبین هستند و برخورد محتاطانه ای نسبت به تغییراتی نشان می دهند که اعلامیه های تحریمی آمریکا علیه ایران ممکن است ببار آورند.
شرکت سوئیسی ABB با گردش تجاری جهانی تقریبا 33 میلیارد دلار در سال 2016 با بررسی این نوع اعلامیه های تحریمی آمریکا، مفاد قراردادهای تجاری را رعایت خواهد کرد. ریاست شرکت نامبرده معتقد است که اعلامیه تحریمی تأثیر چندانی بر فعالیت « ABB» نخواهد گذاشت.
شرکت TAIM Weser اسپانیا که در رشته ساخت تجهیزات فعالیت می کند نیم قرن است که با ایران همکاری می کند. مسئول تجارت با کشورهای خاورمیانه معتقد است که فقط باید منتظر پیشرفت اوضاع باشیم. فعلا فقط با موضوع خروج آمریکا از برجام برخورد کردیم. نباید در تصمیمگیری شتاب بخرج داد. در شرکت « تایم وِسِر» هیچگونه تغییری احساس نشده است.
بد نیست ببینیم نظر شرکت های تولید کننده لوازم آرایش در این خصوص چیست. شرکت لهستانی Basel Olten Pharm که محصولات آرایشی بر اساس فناوری نو را طراحی و تولید می کند در سال 2017 قرارداد صادرات محصولات خود به ایران را امضا کرد.
ایران یکی از بزرگترین بازارهای خاورمیانه با جمعیت 80 میلیونی است و گردش بازار لوازم بهداشتی و آرایشی در ایران بیش از 2 میلیون دلار در سال است. ریاست شرکت در تلاش است تا محصولات لهستانی در بازار ایران باقی بماند. برای شرکت نامبرده برقراری تماس های تجاری مهم است و دخالتی در سیاست ندارد. توجه اصلی به ویژگی ها و سنن کشور ایران مبذول می شود که بهترین نکته در کسب سود تجاری است.
اسپوتنیک در خصوص این موضوع با آقای هوشیار رستمی کارشناس مستقل ایرانی در رشته اقتصاد، مدیر آموزش و پژوهش در موسسه مطالعات و تحقیقات اقتصادی فایناپس کانادا (شعبه ایران) به گفتگو نشست.
پرسش: پیشرفت های مثبت ایران در روابط اقتصادی با شرکت های اروپایی چه بوده اند؟
پاسخ: پیشرفت ها واضح بودند و شرکت های بزرگی مانند توتال، مانند انی، مانند دانیلی، مانند زیمنس، به ایران آمدند و سرمایه گذاری کردند و یک روابط اقتصادی جدید را که چندین سال بود ما از این نوع روابط با اروپایی ها نداشتیم، دوباره شروع کردند. اهمیت این روابط در نوع مدیریت اروپایی هاست، در دانشی است که اروپایی ها با خودشان می آورند و در منابع مالی و سرمایه ای هست که با خودشان می آورند که متأسفانه با توجه به اینکه اگر چه پیشرفت ها خیلی زیاد نبود، اما قدم های خوبی برداشته شد و به این موفقیت های کوچک امیدوار بودیم. دلیل اینکه خیلی زیاد نبود، به خاطر این بود که ما روابط مالی و سرمایه گذاری امان در چارچوب برجام ترمیم نشد. و آن هم به خاطر این است که بانک ها و نهادهای مالی بزرگ دنیا در زمان تحریم ایران از طرف آمریکا جرایم سنگین شدند و به هیچ عنوان علاقمند نبودند که تا زمانی که فضا روشن نشود و مشخص نشود دوباره در این حوزه ریسک بکنند. همچنین ایران هم یکسری پروتکل های بین المللی مانند «اف ای تی اف»و غیره را رعایت نمی کرد و بانک های ما در حوزه جی آر سی یا Corporate Governance و مدیریت ریسک، که حالا ترجمه فارسی آنها تطبیق و حاکمیت شرکتی است، به هیچ عنوان خوب عمل نکرده بودند. البته بانک های بزرگ در ایجاد روابط کارگزاری یک استانداردهایی دارند که متأسفانه آنها در داخل انجام نشد، یعنی از داخلی ها و خارجی ها ما نتوانستیم از هیچ کدام از دو جنبه به اندازه کافی فضا فراهم بکنیم تا روابط مالی ما با دنیای بین الملل برقرار بشود. به همین دلیل خیلی از شرکت ها این امکان برایشان وجود نداشت تا بتوانند در ایران حضور داشته باشند.
پرسش: در صورت فروپاشی برجام، ایران چه چیزی از دست می دهد؟
پاسخ: اینکه در صورت فروپاشی برجام ایران چه چیزی را از دست می دهد، قاعدتا چیزهای زیادی را از دست خواهد داد، آن چیزی که دستاوردهای اقتصادی برجام بود، اگر چه اندک و ناقص بود، از دست خواهد رفت. ما می دانیم که هیچ کشوری نمی تواند بصورت جزیره ای اقتصاد خودش را مدیریت کند و لازم دارد که حتما در این حوزه با اقتصاد بین الملل همکاری داشته باشد چه از منظر روابط مالی و چه از نظر تجاری. این همبستگی اقتصادی است که باعث و منجر به پیشرفت می شود و نهایتا هم بعد از آن بحث های تجاری و مالی می توانیم این ادعا را داشته باشیم که امنیت کشور هم تضمین شده است. به همین دلیل قاعدتا حتی نه فروپاشی برجام، بصورت کلی، بلکه با خروج آمریکا از برجام همانطور که در چند مدت اخیر دیدیم کلیه شرکت های بزرگ دارند از ایران خارج می شوند و قراردادهای رسمی ما با شرکت هایی مثل ایرباس و بوئینگ هم کنسل شده و شرکت های بزرگ دیگر مثلا شرکت دانیلی ایتالیا که شرکت بزرگ معدنی دنیاست و یا شرکت زیمنس نیز از ایران خارج شدند.
پرسش: آیا درصورت فروپاشی برجام، اقتصاد ایران دچار بحران خواهد شد؟
پاسخ: اینکه آیا اقتصاد ایران دچار بحران خواهد شد، بستگی دارد به تحریم های جدید که آمریکا برقرار خواهد کرد شامل چه چیزهایی باشد. اگر امریکا بخواهد بر اساس آن چیزی که گفته عمل کند، یعنی اینکه قیمت صادرات نفت را صفر بکند، قطعا مشکل جدی خواهیم داشت، صادرات نفت البته به این معنی نیست که اگر امریکا بخواهد آن را صفر کند، ما کاملا صفر بشویم، چون یکسری مشتریانی داریم که تحت کنترل آمریکا نیستند، اما خب مقدار بسیار نازلی کاهش پیدا خواهد کرد. چیزی که ما در زمان آقای اوباما نداشتیم. تحریم ها در زمان آقای اوباما برای مذاکره کردن با ایران بود و یا برای آوردن ایران بر سر میز مذاکره، اما تحریم های آقای ترامپ برای نابودی ایران است. صفر کردن نفت یعنی اینکه شرایط بسیار سخت خواهد شد و ما بخش اصلی منابع بودجه ای مان از درامدهای نفتی را از دست خواهیم داد و بحران شدیدی خواهیم داشت و البته بحث ارز هست که همانطور که در چند مدت اخیر صرافی هایی که در ترکیه و امارات وجود داشتند و به ایران دلار می دادند دارند از این کار امتناع می کنند و کاهش شدید دلار نقدی در ایران باعث شده که قیمت دلار روزانه مبالغ و درصدها و نسبت های بالایی افزایش داشته باشد.
پرسش: ایران چگونه خلاء سرمایه گذاری و تجارت اروپایی را پر خواهد کرد؟
پاسخ: اینکه ایران چگونه خلاء سرمایه گذاری و تجارت اروپایی را پر خواهد کرد، قاعدتا بسیار سخت خواهد بود. ایران دوتا متحد در شرق دارد به اسم چین و روسیه که البته روسیه خیلی وضعیت اقتصادی مناسبی ندارد و شاید خیلی تمایلی نداشته باشد به دلیل سیاسی برای سرمایه گذاری در ایران. چین هم از قبل در ایران بوده و سرمایه گذاری کرده اما چینی ها هم با ما خیلی سخت گیر هستند، ما می دانیم که وقتی تحریم ها برقرار شد، اولین کشوری که به این تحریم ها پیوست چین بود و حساب های دانشجویان ایرانی را بست. به همین دلیل چینی ها با ما خیلی سخت گیرانه برخورد کردند، البته به این معنی نیست که کاملا تجارتشان را با ما قطع بکنند اما قطعا دنبال منافع خودشان خواهند بود و با کارمزد بسیار بالا و هزینه مبادلاتی بسیار بالا صرفا با ایران تجارت خواهند کرد و اینکه بخواهند سرمایه گذاری بکنند بعید می دانم. چون بانک های چینی اگر چه تا حدودی تحت تأثیر دولت این کشور هم هستند اما خیلی سخت حاضر خواهند شد با ایران مبادلات مالی داشته باشند مثلا بعد از تحریم، بانک های ژاپنی و کره جنوبی حاضر شدند که اعتباراتی را تخصیص بدهند و خطوط اعتباری برای سرمایه گذاری در ایران و قراردادهای خود در ایران را امضا کردند. اما چینی ها با سختگیری بسیار و حتی بعد از کره جنوبی و ژاپن این قراردادها را امضا نکردند که هنوز هم امضا نشده و این خطوط اعتباری در اختیار ایران قرارنگرفته است و این نشان می دهد که چینی ها هم در هر شرایطی و هر هزینه ای نمی خواهند از ایران حمایت بکنند و با ما بسیار سختگیرانه عمل خواهند کرد و بدنبال منافع خودشان خواهند بود و سعی می کنند فقط تجارت را با ایران داشته باشند و آنهم با هزینه های بسیار سنگین که قطعا برای ایران نخواهد صرفید.