گزارش و تحلیل

برنامه هسته ای عربستان؛ ریاض به دنبال چیست

© AFP 2023 / FAYEZ NURELDINE برنامه هسته ای عربستان؛ ریاض به دنبال چیست
برنامه هسته ای عربستان؛ ریاض به دنبال چیست - اسپوتنیک ایران
اشتراک
در روزهای اخیر، توجه تحلیلگران خاورمیانه به خبرهای مربوط به ایجاد یک واحد هسته ای مخفی در عربستان جلب شده است.

اسپوتنیک، ولادیمیر ساژین خاورشناس مطرح روس در این خصوص چنین می نویسد: تأسیسات هسته ای مخفی عربستان سعودی هدفش تولید به اصطلاح "کیک زرد" است، که از آن سوخت هسته ای ساخته می شود.

این رویداد نشان دهنده پیشرفت چشمگیر ریاض در توسعه فناوری هسته ای است. این واقعیت که این تأسیسات "مخفیانه" با کمک چین ساخته شده است، مزه یک حادثه غیر مترقبه را به آن می بخشد.

برنامه هسته ای عربستان سعودی چیست و آیا رشته های مربوط به ایجاد سلاح هسته ای را شامل می شود؟

چرا نخست وزیر عراق را به آمریکا و عربستان راه ندادند؟ - اسپوتنیک ایران
گزارش و تحلیل
چرا نخست وزیر عراق را به آمریکا و عربستان راه ندادند؟

در عربستان سعودی، از اوایل دهه 1980 از فناوری های هسته ای استفاده می کردند، اما عمدتاً در رشته های مربوط به مراقبت های بهداشتی.

در اوت 2009 ، پادشاهی از آغاز کار در زمینه توسعه انرژی هسته ای خبر داد. در آوریل 2010 ، یک فرمان سلطنتی برای تأسیس مرکز پادشاه عبدالله برای توسعه انرژی هسته ای و تجدید پذیر (KACARE) صادر شد. این مرکز بر همه فعالیت های هسته ای در کشور نظارت دارد و به عنوان نماینده عربستان در آژانس بین المللی انرژی هسته ای   اقدام می کند. پژوهشکده انرژی اتمی در این مرکز کارمی کند. این واحد مشغول تحقیق در زمینه انرژی هسته ای، آموزش متخصصان هسته ای ، تهیه پیش نویس پروژه هایی برای استفاده از انرژی اتمی و همچنین تحقیق در زمینه استفاده از اتم برای اهداف پزشکی و رادیوگرافی صنعتی است.

در ژوئن سال 2017 ، محمد بن سلمان ولیعهد شد. وی یک برنامه بلندپروازانه  "ویژن -2030"  را راه انداخت که هدف آن کاهش وابستگی به هیدروکربن ها و توسعه انرژی های تجدید پذیر اعلام شد و هنچنین باید تنوع اقتصادی را فراهم کند. پیشرفت برنامه هسته ای ریاض که در ابتدای سال دهم آغاز شد، با "ویژن -2030" مطابقت دارد.

به گفته عادل بن احمد الجبیر، وزیر امور خارجه عربستان، تصمیم برای توسعه انرژی هسته ای برای متنوع سازی اقتصاد این کشور و حفظ پتانسیل نفتی آن بسیار مهم است. نیروگاه هسته ای از ذخایر اورانیوم خود عربستان سعودی با سوخت تأمین می شود.

براساس اسناد دولتی، قرار است در 25 سال آینده 16 راکتور هسته ای برای نیروگاه های هسته ای با ظرفیت کل 17.6 گیگاوات ایجاد شود و 80 میلیارد دلار برای اجرای این برنامه تخصیص شده است.

برای اجرای این برنامه همکاری با همه کشورهای جهان که دارای فناوری های هسته ای هستند پیش بینی شده است. آرژانتین و برزیل ، فرانسه و آلمان ، روسیه و چین ، ایالات متحده و کره جنوبی - سعودی ها قصد دارند از همه آنها تجربه و فناوری کسب کنند.

ریاض تأکید می کند که در برنامه هسته ای عربستان تصریح شده است که "همه فعالیت های هسته ای فقط در چارچوبی که با توافق های بین المللی مطابق است انجام می شود و فقط   اهداف صلح آمیز را دنبال کند." علاوه بر این، عربستان سعودی "به طور کامل به اصل شفافیت در سازماندهی صنعت هسته ای" پایبند است.

با این حال، برخی اظهارات درباره برنامه هسته ای عربستان نگران کننده است. در سال 2018 ، ولیعهد محمد بن سلمان گفت که اگر ایران سلاح های هسته ای بدست آورد، پادشاهی از آن پیروی خواهد کرد.

برادر وی ، شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی ، یک سال بعد در کنفرانسی در کنگره بین المللی انرژی اعلام کرد که عربستان سعودی مایل است چرخه هسته ای کاملی ایجاد کند. این سخنان سیاستمداران بلند پایه عربستان سعودی  نیاز به توضیح دارد.

چگونه ریاض می تواند صاحب سلاح های هسته ای شود؟

اولین و ساده ترین راه - خرید آن از پاکستان است.

پیغامی که برخی انتظار داشتند بین ایران و عربستان رد و بدل نشده - اسپوتنیک ایران
گزارش و تحلیل
پیغامی که برخی انتظار داشتند، بین ایران و عربستان رد و بدل نشده

معلوم است که در دهه های 70-90 قرن بیستم، عربستان سعودی در تأمین مالی برنامه هسته ای پاکستان شرکت کرد. این امر اجازه می دهد تا ریاض مدعی تفاهم از طرف اسلام آباد باشد. شورای امنیت ملی اسرائیل تخمین می زند که پاکستان موافقت کرده است که به برنامه هسته ای عربستان سعودی مساعدت کند. این کار شامل انتقال فناوری، آموزش متخصصان سعودی در پاکستان، همکاری در زمینه غنی سازی اورانیوم و همچنین انتقال سلاح های هسته ای پاکستان به پادشاهی تحت کنترل اسلام آباد است.

دوم، ایجاد زیرساخت های خودی برای تولید سلاح های هسته ای است. نکته اصلی در اینجا نیروگاه هسته ای نیست بلکه چرخه هسته ای کامل است. برای تشکیل یک چرخه کامل هسته ای، در هر مرحله از کل زنجیره، از استخراج سنگ معدن اورانیوم گرفته تا دفن زباله های هسته ای، امکانات تولید و فناوری مدرن لازم است  و این بسیار گران تمام خواهد شد.

گفتنی است که در حال حاضر 192 نیروگاه هسته ای در 31 کشور جهان وجود دارد که 438 واحد نیرو در آنها مشغول به کار هستند که در کل، حدود 11٪ از تولید برق جهان را تامین می کنند. با این حال، تنها چند کشور قادر به طراحی و ساخت نیروگاه های هسته ای هستند: روسیه ، آمریکا ، فرانسه ، آلمان ، کانادا ، چین ، کره جنوبی و ژاپن. بنابراین، تمام نیروگاه های هسته ای ، تمام واحدهای نیروگاهی، همه راکتورهای هسته ای در جهان توسط این هشت کشور ساخته شده است. به طور معمول، کشورها و شرکت هایی که نیروگاه های هسته ای را احداث می کنند پس از بهره برداری از آن، درمورد تامین سوخت هسته ای و نگهداری این نیروگاه با مشتریان مذاکره می کنند.

بعضی اوقات صاحب نیروگاه هسته ای سوخت هسته ای را در بازار جهانی خریداری می کند، جایی که تحویل دهندگان  همه قدرت های هسته ای و همچنین استرالیا ، آرژانتین ، بلژیک ، برزیل ، آلمان ، اسپانیا ، ایتالیا ، کانادا ، هلند و ژاپن هستند. در ضمن، قیمت بازاری سوخت های هسته ای 3-5 برابر کمتر از مواردی است که ظرفیت های غنی سازی اورانیوم خود احداث شده باشند و یک چرخه کامل هسته ای با تولید سوخت نیروگاه های هسته ای در صورت وجود حداقل 10-15 نیروگاه هسته ای در کشور سودآور است. از این رو، برای کشور دارای نیروگاه هسته ای از نظر اقتصادی بی فایده است که بتواند یک زیرساخت کامل را ایجاد کند. علاوه بر این، این بازار خاص به طور جدی توسط گروه بین المللی تحویل دهندگان هسته ای کنترل می شود تا احتمال تولید سلاح های هسته ای محدود گردد.

این سوال پیش می آید که چرا عربستان سعودی و ایران خیلی مشتاق هستند که یک چرخه کامل هسته ای را تشکیل دهند؟ فقط یک جواب وجود دارد: فراهم کردن توانایی های فنی برای توسعه سریع سلاح های هسته ای در صورت تصمیم گیری سیاسی.

 برنامه هسته ای عربستان سعودی امروز چگونه توسعه می یابد؟ برای پاسخ به این سؤال، باید آرزوهای هسته ای ریاض را به دو عنصر ترکیبی تقسیم کرد: انرژی هسته ای و  چرخه کامل هسته ای به همراه غنی سازی اورانیوم.

برنامه انرژی هسته ای عربستان دلیلی برای نگرانی در جهان ندارد. دستور کار ساخت نیروگاه هسته ای متشکل از دو واحد نیرو است. شرکت "روس اتم" روسیه و شرکت های آمریکایی ، چینی ، فرانسوی و کره جنوبی برای کسب سفارش سعودی مبارزه می کنند. "روس اتم" با موفقیت دو مرحله انتخاب در مناقصه را طی کرد.

اکنون در مورد عنصر دوم. در اکتبر سال 2018 ، رئیس KACARE ، هاشم بن عبدالله یمنی "استخراج اورانیوم در داخل کشور به عنوان بخشی از برنامه هسته ای خود" را پیشنهاد کرد ، که گامی به سوی "خودکفایی در تولید سوخت هسته ای" است.

KACARE با شرکت ملی هسته ای چین (CNNC)  که در صنعت انرژی هسته ای و سلاح های هسته ای فعالیت می کند برای انجام اکتشاف منابع اورانیوم و توریم در استان غربی هیل عربستان سعودی به توافق رسیده است. زمین شناسان چینی ثابت کرده اند که منابع اورانیوم اردن تا جنوب استان هیل گسترش یافته و دارای ذخایر قابل توجهی است  و این اولین مرحله از چرخه هسته ای کامل است.

در عین حال، با کمک چینی ها، احداث تاسیساتی برای تولید "کیک زرد" در 30 کیلومتری شمال غربی ریاض انجام  شد. این مرحله بعدی در ایجاد چرخه کامل است.

در مرکز علمی KACARE اخیراً یک رآکتور تحقیقاتی کوچک 30 کیلوواتی ساخته شده است.

عربستان عضو آژانس بین المللی انرژی اتمی است، این کشور پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) را امضا کرده است، بنابراین صحبت کردن در مورد هرگونه نقض قوانین بین المللی هنوز زود است.

لازم به یادآوری است، 191 کشورعضو NPT هستند. هند ، پاکستان ، اسرائیل و سودان جنوبی این پیمان را امضا نکرده اند. کره شمالی در سال 2003 از این پیمان خارج شد. اسرائیل سیاست نخست وزیر پیشین گلدا مایر را دنبال می کند: "اولا، ما سلاح هسته ای نداریم و دوم، در صورت لزوم، ما از آن استفاده خواهیم کرد."

متاسفانه، NPT بی عیب و نقص نیست و توسعه فناوری های هسته ای را برای اهداف صلح آمیز و تشکیل چرخه کامل هسته ای در هر کشور را امکان پذیر می کند. اما چه کسی می توانست در اواخر دهه 60 قرن بیستم وقتی پیمان در حال تدوین بود حدس بزند، که بیش از 30 کشور جهان به کشورهای "آستانه ای" تبدیل شوند، یعنی آماده ساخت سلاح های هسته ای باشند.

عربستان سعودی یکی از اقتصادهای پیشرفته نه تنها در منطقه خاورمیانه بلکه در سراسر جهان است. بنابراین، این واقعیت که ریاض درگیر توسعه رشته هسته‌ای است کاملاً طبیعی است. همانطور که وزیرامور خارجه عربستان گفت، این برای تنوع بخشیدن به اقتصاد ضرورت دارد. علاوه بر این، سعودی ها از تأخیر در این منطقه از ایران که اولین نیروگاه هسته ای را در سال 2010 راه اندازی کرده و در حال حاضر چرخه هسته ای تقریبا کاملی دارد راضی نیستند.

اگر ما در مورد جنبه سیاسی مسئله صحبت کنیم، در این حوزه منافع بسیاری از کشورها، به ویژه ایالات متحده، اسرائیل، چین و ایران، در حال تقاطع است.

اسرائیل اولین کشوری بود که خطر تبدیل شدن "اتم مسالمت آمیز" سعودی به "اتم غیر صلح آمیز" را دید. برای تنها کشور منطقه خاورمیانه که گویا تسلیحات هسته ای ندارد،  حتی احتمال فرضیه موجودیت کشوری با پتانسیل هسته ای در نزدیکی مرزهای خود، دلیل ناآرامی است. بر هیچ کس پوشیده نیست که تمام پروژه های هسته ای نظامی در جهان "از یک نیروگاه" آغاز شد.

واشنگتن یادداشتی را که اسرائیل در آن خواستار آن بود که ایالات متحده ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای سعودی را تضمین کند یا بهتر از این، آن را مسدود نماید، نادیده گرفت.

برخورد ایالات متحده نسبت به متحد خود، عربستان، بستگی به این امر دارد که رئیس کاخ سفید کیست. رئیس جمهور دموکرات اوباما، همکاری هسته ای با عربستان را بر اساس "توافق نامه 123" یعنی قانونی "درباره انرژی اتمی" ، مصوبه 1954 محدود کرد. براساس این قانون، ایالات متحده فناوری های هسته ای خود را فقط در صورت موافقت   با تعدادی از محدودیت ها از جمله امتناع از غنی سازی اورانیوم به کشورهای دیگر منتقل می کند.

ترامپ جمهوریخواه به نفع تجارت آمریکایی، چراغ سبز به همکاری با ریاض را روشن کرده است و  جو بایدن، در صورت پیروزی، احتمالاً مانند اباما در مورد عربستان سعودی رفتار کند. با توجه به عدم اطمینان در اوضاع در ایالات متحده، ریاض چین را به عنوان شریک همکاری های هسته ای انتخاب کرده است.

ایران نیز نگران برنامه هسته ای عربستان است. در سال 2019 ، محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران ایالات متحده را که در تلاش مخالفت با توسعه برنامه هسته ای ایران، فناوری هسته ای را به ریاض فروخت، به ریاکاری متهم کرد.

در همین حال، ایرانی ها 20-25 سال از مخالفان سعودی خود در این منطقه جلوتر هستند و امروز "اتم ایران" سؤالات و نگرانی های بیشتری را نسبت به "اتم سعودی" بر می انگیزد. آینده نشان خواهد داد که با "اتم سعودی" چه خواهد شد.   

منظره سیاسی در منطقه به تدریج در حال تغییر است. چین موضع خود در خاورمیانه را تحکیم می کند و ایالات متحده آمریکا گام به گام آن را ترک می نماید. اسرائیل روابط دیپلماتیک با امارات را برقرار کرده است. بحرین ، قطر و شاید عربستان سعودی بعدی هستند. این امر بر موقعیت ایران و در نهایت سیاست آن تأثیر خواهد گذاشت.

با این وجود، با همه گزینه ها، برنامه هسته ای عربستان متوقف نمی شود بلکه توسعه و بهبود خواهد یافت. اما تا چه حد توسعه یابد به موقعیت خاص منطقه خاور میانه و جهان بستگی دارد.

نوار خبری
0
loader
بحث و گفتگو
Заголовок открываемого материала