گزارش و تحلیل

جمعیت ایران پیر می شود

© Depositphotos.com / Nmessanaجمعیت ایران پیر می شود
جمعیت ایران پیر می شود - اسپوتنیک ایران
اشتراک
قسمت دوم: بالاترين اصل مردانگی در بین ایرانیان توليد فرزند و پرورش نيكوی او نامیده می شد.

قسمت اول

هرودوت نوشت: ايرانيان بعد از دلاوری در جنگها و نبرد با دشمنان بالاترين اصل مردانگی را در توليد فرزند و پرورش نيكوی آن مي دانند. در بين آنهايی كه فرزند پسر بيشتری داشته باشند پادشاه هدايايی را برای آنها می فرستد. زيرا پسر را از اين جهت گرامي مي دارند كه در نبردها همراه پدران برای حفظ كشور شرکت می كند.

CC0 / / خانواده ایرانی دوران قاجار
خانواده ایرانی دوران قاجار - اسپوتنیک ایران
خانواده ایرانی دوران قاجار

داشتن بیش از یک فرزند هم در ایران باستان و هم در ایران معاصر عادی بوده است. حتی به پراولادترین مادر ایرانی جایزه داده می شد. نمونه جالب آن، مراسمی بود که در سال 1340 — در روز مادر- در زمان حکومت پهلوی انجام شد.

در اين مراسم چون قرار شده بود پر اولادترين مادر ايرانی از دست شاهنشاه جایزه ای دريافت کند، بر طبق تحقیقات بنگاه حمايت مادران و نوزادان، معلوم شد که پراولادترين مادران ايرانی در استان فارس می‌باشد و در شهرستانهای جهرم و فسا زندگی می کنند.در آن مراسم، خانم فردوس نوروز دارای پانزده فرزند ساکن شهرستان فسا مبلغ 50000 ريال دريافت داشت.

بدین ترتیب این تشویقی بود برای دیگر مادران پراولاد. با وجود آنکه در آن دوران موضوع پیری جمعیت یک مسأله حاد به حساب نمی آمد، جامعه با مشکل فرزندآوری روبرو نبود. اما نباید این موضوع از نظر دور بماند که در خانواده های پراولاد اختلالات رفتاری در دوران کودکی و نوجوانی در سطح بالاتری است تا در خانواده های کم اولاد. عواملی که به این نوع اختلال در بین پسران زیر 18 سال (9 درصد) و دختران زیر 18 سال (2 درصد) دامن می زند  بُعد خانوادگی، وضع اقتصادی-اجتماعی خانواده، تحصیلات والدین و تفاوت سنی والدین است.

© AP Photo / Vahid Salemiزن ایرانی در مغازه اسباب بازی فروشی
زن ایرانی در مغازه اسباب بازی فروشی - اسپوتنیک ایران
زن ایرانی در مغازه اسباب بازی فروشی

با توجه به داده های مرکز آمار ایران،میانگین تعداد فرزندان دلخواه مردان و زنان جوان در آستانه‌ ازدواج به ترتیب برابر 2.4 و 2.2 بوده است.

همچنین 19.2 درصد زوجین ساکن نقاط شهری و 6.8 درصد ساکن نقاط روستایی سن مناسب ازدواج برای پسران را 30-39 سال اعلام کرده‌اند که نشان دهنده تفاوت دیدگاه پاسخگویان نقاط شهری و روستایی نسبت به این مسئله است. نگرانی‌های جوانان در مورد هزینه‌های بالای پرورش فرزندان قابل توجه است و باید از دیدگاه برنامه‌ریزان مورد توجه خاصی قرار گیرد.

افراد دارای پایگاه اقتصادی بالاتر، تمایل کمتری به فرزندآوری دارند. طی یکی از نگرش‌سنجی های اخیر طی دو سال گذشته: 31.1 درصد جوانان در آستانه‌ ازدواج اعتقاد دارند اگر بیش از 2 فرزند بیاورند مردم آن‌ها را سرزنش می‌کنند.

18.7 درصد جوانان پیشرفت تحصیلی و شغلی خانم‌ها را مهمتر از بچه‌دار شدن می‌دانند.

14.1 درصد جوانان موافق هستند که آدم پولش را برای چیزهای که دوست دارد خرج کند بهتر از این است که خرج بچه بکند.

29.4 درصد جوانان اعتقاد دارند بچه‌دار شدن سخت است و راحتی را از آدم می‌گیرد.

33.2 درصد جوانان بی‌اعتمادی به همسرشان را عامل دیرتر بچه‌دار شدن می‌دانند.

80.2 درصد جوانان وجود فرزند در خانواده را عامل استحکام کانون خانواده می‌دانند.

58.3 درصد جوانان حمایت دولت از خانواده‌ها، مخصوصاً خانم‌های شاغل را باعث افزایش فرزندآوری می‌دانند.

در زمینه توسعه اقتصادی و اجتماعی دو قرن اخیر که بطور فزاینده ای شانس و احتمال بقای نوزادان و اطفال افزایش یافته (به طور مثال در ایران مرگ و میر کمتر از یک ساله ها در 100 سال اخیر از رقمی بیش از 300 در هزار به رقمی کمتر از 25 در هزار تقلیل یافته است) مشکل آینده و درازمدت جمعیت کشور نیز حل خواهد شد. به نظر می رسد اساسی ترین راهکار برای نیل به چنین هدفی زمینه سازی برای ازدواج جوانان باشد.
باید با زمینه سازی های فرهنگی و تسهیل ازدواج جوانان تلاش شود باروری از ورطه باروری زیر سطح جانشینی خارج شود.

© AFP 2023 / Henghameh Fahimiزن شاغل ایرانی
زن شاغل ایرانی  - اسپوتنیک ایران
زن شاغل ایرانی

در این خصوص گفتگویی داشتیم با حسین ضرغامی دکتری جمعیت شناسی از دانشگاه تهران.

پرسش: زنان ایرانی چه چیزی را باید ترجیح بدهند،نگهداری از سگ و یا داشتن فرزند؟

پاسخ: ممکن است هر خبرگزاری و یا کشور و موسسه ای بر اساس گرایش های خودش یک مسأله ای را تبلیغ بکند ولی مسأله این است که آیا توی ایران این تبلیغ هایی که می شود و نگاهی که دارند مورد پذیرش واقع می شود یا نه. بحث نگهداری از حیوانات خانگی در ایران الان نسبت به قبل بیشتر شده است ولی نمی توانیم واقعا بگوئیم که یک سبک رایج برای اکثریت خانمها باشد. آن چیزی که در تحقیقات نشان می دهد این است که خانم های ایرانی عمدتا مایلند فرزند داشته باشند و الگوی رایج آن دو فرزندی است. از این نظر من فکر می کنم که اگر این تبلیغ باشد، توی گروه های خاصی تأثیر گذار باشد ولی به نظر من این موضوع نمی تواند مورد پذیرش اکثر خانواده های ایرانی قرار بگیرد و من به چنین چیزی اعتقاد ندارم.

پرسش: سیاست های تشویقی برای «فرزند آوری» چه سیاست هایی باید باشند؟

پاسخ: الان در ایران سیاست های تشویقی به نوعی دارد اعمال و اجرا می شود. سیاست هایی که انجام می شود باید متناسب با شرایط فرهنگی و اجتماعی کشور ما باشد و باید ببینیم در اصل دلایلی که باعث می شود خانواده ها فرزند کمتری داشته باشند (تک فرزندی هنوز توی ایران مسلط نیست) و روش  های مختلفی را دارند توی ایران اجرا می کنند که تا یک حدی هم اثر گذار هست. باید خاطرنشان بکنم که بیشتر سیاست های تشویقی که باعث افزایش باروری بشود توی خیلی از کشورها موفقیت چشمگیری بدست نمی آورد. بهر صورت «یک بچه» فرهنگی است که تا وقتی که یک الگویی رایج می شود برگرداندن آن به این راحتی ها نیست. برخلاف اینکه کاهش باروری خیلی سریعتر اتفاق می افتد و خانواده ها وقتی شرایط آن فراهم می شود این موضوع را سریعتر می پذیرند. افزایش باروری به این راحتی امکان پذیر نیست. توی ایران یکسری سیاست ها دارد اجرا می شود- مرخصی زایمان که به زنان شاغل داده می شود که قبلا شش ماه بود و حالا به 9 ماه افزایش یافته است. یکسری امتیازاتی برای پدران در نظر گرفتند. این ها می توانند تأثیر گذار باشند مخصوصا توی گروه هایی که گروه های هدف هستند.

شرایط اقتصادی توی برخی از خانواده ها تأثیر گذار هست. احساس می کنند که اگر ثبات اقتصادی برقرار بشود و یک مقداری فشار های اقتصادی کنترل بشود، احتمال دارد خیلی از خانواده هایی که تمایل دارند فرزند بیاورند، فرزند خود را بدنیا بیاورند. بدین صورت سطح باروری افزایش پیدا بکند ویا از این سطح پایین تر نرود.

پرسش: تأثیر اقتصادی یا تبلیغات غرب بر اینکه زوج های جوان نمی خواهند بچه دار بشوند، تا چه اندازه است؟

پاسخ: نمی توان گفت که تبلیغات غرب بی تأثیر بوده است. الگوی زندگی غربی طبیعتا یک تأثیراتی دارد. اما در عموم خانواده های ایرانی و جوانان یک مقدار مباحث اقتصادی و اشتغال تأثیر گذار است. بیکاری در ایران یک معضل اساسی است. اگر این مسأله را بتوان رفع کرد، سن ازدواج از سطحی که رفته بالا بیاید پایین بر سطح باروری تأثیر خواهد گذاشت. زیرا زوجین ایرانی تمایل دارند که دو فرزند داشته باشند.

مسائل اقتصادی کنترل بشود و بحث مسکن برای زوجین تا حدی حل بشود می توانیم امیدوار باشیم که افزایش جزئی در سطح باروری داشته باشیم که بخودی خود می تواند خیلی موثر باشد. نمی توان گفت که تبلیغات غرب هیچ اثری ندارد ولی به نظر می رسد که فعلا سندی نداریم مبنی بر اینکه خیلی تأثیر گذار بوده است.

پرسش: اختلالات رفتاری در دوران کودکی و نوجوانی تا چه حد می تواند در خانواده های پر اولاد حاد باشد؟

پاسخ: این موضوع نیاز به تحقیق دارد تا مشخص بشود که اختلالات رفتاری در خانواده های پر اولاد بیشتر هست یا نه. مشکلاتی می تواند در خانواده های پر جمعیت وجود داشته باشد که بهرحال نمی توانند بحد کافی به همه بچه ها رسیدگی بکنند که این یک بُعد قضیه است. اما توی خانواده های پرجمعیت، کانون خانواده گرم تر هست و خانواده هایی که پر جمعیت هستند و فرزند بیشتری دارند بیشتر با هم رفت و آمد دارند در مواقع سخت می توانند بیشتر به همدیگر کمک بکنند. این امر می تواند اثر اختلالات را تا حدی خنثی بکند.

پرسش: آیا در ایران به رابطه عمیق بین تندرستی و رفاه کودکان با تندرستی و رفاه مادران توجه می شود؟

پاسخ: بله طبعا توجه می شود. خانم های ایرانی سطح تحصیلاتشان الان نسبت به قبل خیلی بیشتر شده است. خوب این موضوع سطح آگاهی ها را افزایش می دهد و طبیعتا مادری که سواد بیشتری و تحصیلات بیشتری داشته باشد آگاهی های بیشتری دارد و یکی از مواردی که می تواند آگاهی های خود را نشان بدهد در رابطه با سلامت کودک و مادر هست. به نظر می رسد که توجه به سلامت و آن توصیه هایی که شده که مثلا تعداد فرزند زیاد ممکن است برای سلامت کودک و خود مادر مشکل ایجاد بکند تا یک حدی تأثیر دارد. ولی موضوع این است که حتی مادرانی که سطح تحصیلات آنها پایین است، آنهاهم دیگر خیلی فرزند بدنیا نمی آورند. توی جامعه ما بدین صورت شده است که عموما خانواده ها دو فرزند دارند و حداکثر سه فرزند. خانواده های پر فرزند کمتر دیده می شود و اگر هم ببینیم بیشتر در مناطقی هستندکه سطح توسعه کمتری دارند. این روند فقط مختص کشور ایران نیست. در اکثر کشورها در روند توسعه با این مسأله مواجه می شوند.

سیدمجتبی جلال زاده کارشناس مسائل بین المللی سیاست آمریکا و تعامل با ایران در این خصوص اظهار نظر نمودند.

کشور ایران، به مانند هرکشور در حال توسعه دیگری، دوران گذر و رشد خود را تجربه می‌کند. بحران‌هایی نظیر «بحران هویت»، امری اجتناب‌ناپذیر در این مسیر می‌باشد که نیاز به مدیریت هوشمند دارد. سبک زندگی در شهرهای بزرگ و بیشتر توسعه‌یافته ایران، اندکی تحت تأثیر سبک زندگی غربی می‌باشد. نگاه به زندگی مشترک و فرزندآوری علی‌رغم آن‌که ریشه در تفکرات سنتی و مذهبی دارد اما خود را در جدال با الگوی زندگی غربی نیز می‌بیند. در کنار الگوسازی و الگوپذیری، مشکلات معیشتی و سبک زندگی جدید ایرانیان، منجر به بروز رفتاری واگرایانه نسبت به تشکیل خانواده‌ای پر جمعیت شده است. اگرچه با پیشرفت علم و بهداشت، سلامتی مادر و فرزند تضمین شده است اما استقبالی به آن در جامعه کنونی ایرانی شاهد نیستیم. شاید بتوان گفت تحدید نسل در زمان فعلی بتواند در یک پروسه ادامه‌دار، منجر به تهدیدی جدی برای آینده دور ایران شود.

نوار خبری
0
loader
بحث و گفتگو
Заголовок открываемого материала