در تعاریف سیاسی توافق و تفاهم با هم فرق دارد کما اینکه توافقنامه و تفاهمنامه با هم تفاوت زیادی دارد. در صورتی که در طرف به توافقی برسند در نهایت یک توافقنامه را با هم به امضاء می رسانند و برای طرفین الزام آور خواهد بود. در مورد تفاهم حتی اگر به تفاهمنامه هم منجر گردد هیچ الزامی برای طرفین وجود ندارد. این امکان نیز وجود دارد که تفاهم ها در نهایت به توافق بیانجامد اما به هر حال مراحل اطمینان سازی میان طرفین باید طی گردد تا طرفین به قناعت برسند نیاز دارند توافقی بر اساس تفاهمات به امضا برسانند چون همان تفاهمات ممکن است خیلی اختلافات را حل و فصل کند.
بر کسی پوشیده نیست که مساله هسته ای ایران بیش از اینکه یک بحران فنی هسته ای باشد تلاشی از طرف غرب بخصوص ایالات متحده برای تحت فشار قرار دادن ایران جهت کنار آمدن بر سر یک سری اختلافات فیما بین بود و هست و هیچوقت بر سر تلاش ایران یا عدم تلاش آن برای رسیدن به سلاح هسته ای نبوده. کما اینکه ایران هم از همین حربه به عنوان برگه ای برای فشار قرار دادن غرب استفاده می کرد.
مذاکرات فیما بین طرفین حدود 12 سال به طول انجامید اما مرحله اصلی آن طی سه چهار سال اخیر میان ایران و ایالات متحده بود چرا که اختلاف از اول هم فقط میان ایران و ایالات متحده بود. من شخصا به عنوان یک روزنامه نگار که حدود 30 سال است مسایل مختلف سیاسی بین المللی را تحلیل می کنم نمی توانم قبول کنم که آقای جان کری و آقای ظریف ماه های متمادی ده ها جلسه ماراتونی با یکدیگر داشتند و در مورد اختلافات فیما بین مخصوصا مسایل خاورمیانه صحبت نکردند وفقط به بحث هسته ای پرداختند.
قطعا اگر فقط به بحث هسته ای پرداخته بودند تا به حال به هیچ توافقی نرسده بودند. ولی چون در مورد مسایل مختلف مورد اختلاف فیما بین به تفاهم رسیده اند در نهایت توافق کردند پرونده هسته ای را ببندند.
طرفین قطعا سنگ های خود را روی میز گذاشتند و روی تک تک آنها چانه زنی کردند و برای اثبات حسن نیت خود یک توافق اولیه در مورد مساله هسته ای را به امضا رسانده اند تا بعدا به موارد مختلف بپردازند.
تحرکات بین المللی و پس لرزه های توافق هسته ای نشان می دهد که ایران و 1+5 یا ساده تر بگویم ایران — روسیه و چین از یک طرف و ایالات متحده و هم پیمانانش از طرف دیگر به تفاهماتی برای حل و فصل بحران های خاور میانه رسیده اند و در حال حاضر در تلاش هستند این تفاهمات را در منطقه پیاده کنند.
بر اساس روند اتفاقات پس از توافق می توان گفت اطراف به تفاهمات ذیل رسیده اند و کشورهای منطقه هم در جریان قرار گرفته اند که می بایست از این روند تبعیت کنند:
1 — مساله سوریه فقط بصورت سیاسی قابل حل و فصل می باشد و بر اساس طرح پیشنهادی ایران و روسیه (که از همان ابتدا هم ایران و روسیه این راهکار را برای بحران سوریه پیشنهاد داده بودند) اطراف سیاسی مخالف "سوری" با حکومت پرزیدنت بشار اسد دور میز مذاکره بنشینند. احتمالا در موسکو تحت نام اجلاس موسکو 3. آتش بس اعلام گردد. یک دولت جدید توافق ملی تشکیل می گردد و رئیس جمهوری برخی از اختیارات خود را با ایجاد تغییراتی در قانون اساسی به دولت تفویض می نماید. این دولت از طرف جامعه بین المللی حمایت می گردد و ائتلافی که قبلا توسط پرزیدنت پوتین پیشنهاد شده بود از دولت جدید برای مبارزه با تروریست ها و بیرون راندن مزدوران خارجی ، که احتمالا به این آتش بس و توافق تمکین نخواهند کرد، کمک می کند. پرزیدنت بشار الاسد هم تا پایان دوره ریاست جمهوری خود باقی می ماند و پس از آن انتخاباتی با نظارت بین المللی انجام می گردد. ایالات متحده و اتحادیه اوروپا نیز متعهد شده اند تا کشورهای عرب حوزه خلیج فارس را در این زمینه متقاعد سازند. ظاهرا این ماجرا نیز به فرجام رسیده و شایعات مبنی بر سفر هیات اماراتی برای باز کردن مجدد سفارت امارات در دمشق و ملاقات فرزند پادشاه عربستان سعودی با رئیس اداره امنیت سوریه در همین راستا بوده. چرا که عرب های حوزه خلیج فارس از اینکه بشار اسد بر سر قدرت بماند و بعدها به دنبال تلافی کردن کارهایی که آنها در سوریه کردند باشد نگران می باشند و فقط خواهان تضمین عدم تلافی کارهایشان و همچنین خودداری بشار الاسد از کاندیداتوری برای دوره بعد ریاست جمهوری می باشند (که البته برای این مورد هنوز توافقی حاصل نگردیده). همه تحرکاتی که امروزه در سوریه شاهد آن می باشیم از تحرک های ترکیه گرفته تا ایالات متحده برای آن است که وابستگان آنها در کنفرانس آتی موسکو 3 حرفی برای گفتن داشته باشند.
2 — در مورد عراق کشورهای عرب حوزه خلیج فارس خیلی تمایل ندارند ثبات به این کشور باز گردد چرا که واهمه قدرت گرفتن مجدد این کشور و تهدید امنیت آنها را دارند اما در حال حاضر خطر بزرگتری آنها را تهدید می کند و آن نفوذ تروریست های داعش به خاک آنها می باشد. این مساله فقط این کشورها را تهدید نمی کند بلکه امنیت کل جهان را تهدید می کند فقط تصور کنید در صورت دسترسی گروه های تروریستی به منابع مالی و اقتصادی این کشورها و همچنین مخازن عظیم تسلیحاتی که توسط غربی ها در اختیار آنها قرار گرفته چه اتفاقی پیش می آید. به همین دلیل دیگر تصمیم گیری در این زمینه فقط مربوط به رهبران این کشورها نمی باشد بلکه مربوط به کل جامعه جهانی است. طرحی که میتوان گفت مورد توافق همه قرار گرفته ایجاد تغییرات در ساختار نیروهای بسیج مردمی عراق بصورتی که تعداد اعضای عشایر سنی در این گروه افزایش یابد و ائتلاف جدید که آقای پوتین مطرح کرد متولی پشتیبانی از ارتش و بسیج مردمی گردد تا گروه های تروریستی در عراق را سرکوب کنند. برای اطمینان بخشیدن به عرب های حوزه خلیج فارس ایالات متحده و کشورهای غربی متعهد گشته اند هرگونه تسلیحاتی که در اختیار عراق قرار می دهد پیشرفته تر از آن را در اختیار عربستان قرار دهد. (می توان گفت که فضای کاسبی خوبی را به دست آورده اند).
3 — در مورد بحرین الگوی کویتی حکومت در بحرین پیشنهاد شده و غربی ها پذیرفته اند که این روند سرکوب مردم بحرین توسط عربستان سعودی و حکومت این کشور دیگر قابل قبول نیست و دیر یا زود ممکن است مردم این کشور دست به اسلحه گردد و همین امر الگویی برای دیگران در کشورهای عرب حوزه خلیج فارس خواهد شد. به این ترتیب حکومت آل خلیفه بر سر جای خود می ماند اما اختیارات بیشتری به مردم بحرین علی الخصوص شیعیان داده می شود و فضای سیاسی این کشور باز تر می گردد. عربستانی ها هنوز در این زمینه مخالفت زیادی می کنند چرا که بیم آن را دارند که مردمان عربستان هم متقاضی باز شدن فضای سیاسی در این کشور گردند اما آمریکایی ها هم علنا و هم بصورت خصوصی به آنها گفته اند که یا باید به اصلاحات سیاسی تن دهند و یا با خطر سرنگونی مواجه گردند چرا که آمریکایی ها اوضاع داخلی این کشورها مخصوصا عربستان سعودی را خیلی بحرانی می دانند.
4 — در مورد یمن کل جامعه جهانی دیگر طرح سازمان ملل برای حل مسالمت آمیز بحران یمن را تایید می کند و غربی ها به سعودی ها گفته اند که ادامه روند کشتار مردم یمن توسط عربستان دیگر در فضای جهانی قابل توجیه نیست و نمی توانند بیش از این بر ماجراهای یمن پوشش بگذارند. به همین دلیل قرار بر این شده که یک کنفرانس دیگر توسط سازمان ملل برای حل و فصل بحران یمن تدارک دیده شود و در آن همه گروه های سیاسی "یمنی" پشت میز مذاکره بنشینند تا یک دولت ائتلاف ملی تشکیل گردد و این دولت با نظارت سازمان ملل متولی تشکیل انتخابات و انتخاب رئیس جمهوری جدید گردد. نظر به اینکه طرفداران عربستان طی چند ماه اخیر نتوانسته بودند پاقدم محکمی برای حضور در مذاکرات داشته باشند شروع بحث در مورد اجلاس جدید برای مدت کوتاهی به با فشار عربستان به تعویق افتاده تا طرفداران عربستان با استفاده از نهایت توان خود بتوانند برگه ای برای مذاکرات به دست آورند.
5 — در مورد لبنان هم ظاهرا تفاهماتی میان ایران و فرانسه و ایالات متحده برای حمایت از انتخاب کاندیدای مشترک که احتمالا سرلشکر میشال عون می باشد انجام شده تا بحران حکومتی در لبنان حل و فصل گردد و فرانسوی ها متعهد گشته اند که رضایت عربستان و حامیان آن در این کشور را به دست آورند (که تا به حال به نتیجه نرسیده).
می توان گفت همه موارد فوق الذکر تفاهماتی هستند که باید منتظر بمانیم ببینیم آیا به توافق می رسند یا خیر.
